۲۳ استان در تنش آبی قرار دارند
وضعیت بحرانی منابع آبی کشور؛ کمبود بارندگی و تنش آبی در ۲۳ استان
تهران – طبق اعلام مسئولان صنعت آب، کشور با کمبود بارندگی مواجه است و ۲۳ استان و ۴۲ شهر با تنش آبی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
کاهش شدید بارش‌ها و وضعیت منابع آبی
یکی از مسئولان حوزه آب اعلام کرد که بارندگی‌های اخیر نتوانسته کمبود بارش‌های گذشته را جبران کند. به گفته وی، میزان بارش‌های جدید تنها ۵ میلی‌متر به میانگین بارندگی کشور اضافه کرده است و همچنان شاهد کاهش ۴۷ درصدی میزان بارش نسبت به میانگین نرمال هستیم. این کمبود بارندگی به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک کشور تأثیرات قابل‌توجهی داشته و موجب کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و منابع سطحی شده است.
از سوی دیگر، کارشناسان هشدار می‌دهند که کاهش بارندگی نه‌تنها بر منابع آبی بلکه بر میزان تولید محصولات کشاورزی و تأمین آب شرب شهرها نیز تأثیر منفی خواهد گذاشت. بسیاری از سدهای کشور با کاهش ذخایر آبی روبه‌رو شده‌اند و در برخی مناطق، منابع آبی به حداقل ممکن رسیده است.
ادامه بارندگی‌ها و چشم‌انداز منابع آبی
وی در ادامه تصریح کرد که بارش‌ها تا پایان بهمن ادامه خواهد داشت، اما انتظار نمی‌رود که این بارندگی‌ها کمبودهای گذشته را جبران کند. با توجه به این وضعیت، مدیریت بهینه منابع آبی و اقدامات جدی در راستای کاهش مصرف ضروری به نظر می‌رسد. در همین راستا، مسئولان تأکید دارند که علاوه بر مدیریت مصرف، باید روی روش‌های نوین ذخیره‌سازی و بهره‌وری در مصرف آب سرمایه‌گذاری بیشتری انجام شود.
مسئله حق‌آبه ایران و انتظار برای اجرای تعهدات
یکی از چالش‌های مهم دیگر، تأمین حق‌آبه ایران از منابع مشترک آبی است. این مقام مسئول خاطرنشان کرد که مقامات کشورهای همسایه در مذاکرات متعدد بر تعهد خود به پرداخت حق‌آبه تأکید کرده‌اند، اما انتظار می‌رود که این تعهدات در عمل نیز مشاهده شود. وی توضیح داد که سال آبی جاری از مهرماه آغاز شده و معمولاً پرداخت حق‌آبه ایران در ماه‌های اسفند و فروردین انجام می‌شود. بااین‌حال، نگرانی‌هایی درباره اجرای این توافقات وجود دارد، چراکه در سال‌های گذشته، این تعهدات به‌درستی عملیاتی نشده است.
برداشت بی‌رویه از چاه‌های کشاورزی و پیامدهای آن
یکی از مهم‌ترین چالش‌های فعلی، برداشت غیرمجاز و بیش‌ازحد از چاه‌های کشاورزی به‌ویژه در استان‌های فارس و اصفهان است. این برداشت‌های بی‌رویه منجر به کاهش شدید سطح آب‌های زیرزمینی و پدیده فرونشست زمین در برخی مناطق شده است. کارشناسان هشدار داده‌اند که در برخی مناطق، سطح آب‌های زیرزمینی به میزان بحرانی کاهش یافته و ادامه این روند می‌تواند منجر به بحران‌های جبران‌ناپذیر شود.
وی تصریح کرد که بسیاری از آبخوان‌های استان فارس در شرایط بحرانی قرار دارند و اضافه برداشت از این منابع، مشکلات جدی برای پایداری منابع آبی ایجاد کرده است. به همین دلیل، وزارت نیرو با همکاری کشاورزان و نهادهای مرتبط تلاش دارد که برداشت‌های غیرمجاز را کنترل و آبخوان‌ها را احیا کند. برخی از سیاست‌های اعمال‌شده شامل محدودیت برداشت از چاه‌های غیرمجاز و نصب کنتورهای هوشمند برای نظارت دقیق بر میزان مصرف آب است.
تأثیر کاهش منابع آبی بر تولید محصولات کشاورزی
کمبود آب نه‌تنها باعث بروز مشکلات در تأمین آب شرب شهری می‌شود، بلکه بر بخش کشاورزی نیز تأثیر قابل‌توجهی دارد. کاهش میزان بارندگی و افت سطح آب‌های زیرزمینی موجب کاهش تولید محصولات کشاورزی و افزایش قیمت برخی کالاهای اساسی خواهد شد. در برخی مناطق، کشاورزان ناچار به کاهش سطح زیر کشت شده‌اند و در برخی دیگر، محصولات به دلیل کمبود آب آسیب دیده‌اند.
سیاست‌های کنترلی برای مصرف آب کشاورزی
در راستای کنترل برداشت‌های بیش از حد، کشاورزانی که مصرف نامتعارف دارند، به‌طور منظم پیامک‌های هشداردهنده دریافت می‌کنند. بااین‌حال، به دلیل نبود قوانین بازدارنده مؤثر، این اقدامات تاکنون تأثیر چندانی بر کاهش برداشت‌های بی‌رویه نداشته است. بسیاری از کشاورزان به دلیل وابستگی معیشتی به کشاورزی، همچنان به برداشت‌های غیرمجاز ادامه می‌دهند.
طبق قانون برنامه هفتم توسعه، وزارت نیرو این اختیار را دارد که در صورت مصرف بیش‌ازحد آب در یک فصل، محدودیت‌هایی را برای فصل کشت بعدی اعمال کند. بااین‌حال، جریمه‌های مالی تعیین‌شده برای برداشت غیرمجاز آن‌قدر ناچیز است که بازدارندگی لازم را ایجاد نمی‌کند. برخی کارشناسان معتقدند که برای کاهش مصرف، باید سیاست‌های تشویقی برای استفاده از روش‌های نوین آبیاری و بهینه‌سازی مصرف آب تدوین شود.
راهکارهای پیشنهادی برای مدیریت منابع آبی
با توجه به شرایط موجود، اتخاذ سیاست‌های جدی‌تر و کارآمدتر در حوزه مدیریت آب ضروری است. از جمله پیشنهاداتی که می‌تواند به بهبود شرایط کمک کند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اصلاح تعرفه‌های مصرف آب کشاورزی: تعیین جریمه‌های بازدارنده برای برداشت‌های غیرمجاز
- توسعه روش‌های آبیاری نوین: ترویج سیستم‌های آبیاری تحت‌فشار و کاهش هدررفت آب
- تقویت نظارت بر چاه‌های غیرمجاز: اعمال کنترل‌های سختگیرانه برای جلوگیری از بهره‌برداری غیرقانونی
- همکاری منطقه‌ای برای حل مسئله حق‌آبه: تلاش دیپلماتیک برای دریافت حق‌آبه کشور از منابع مشترک
- افزایش بهره‌وری در بخش کشاورزی: استفاده از روش‌های کشت کم‌آب‌بر و توسعه گلخانه‌ها
- سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های مدیریت آب: ایجاد سدها و مخازن جدید برای ذخیره آب در فصل‌های پربارش
وی در پایان ابراز امیدواری کرد که با مدیریت صحیح و اجرای سیاست‌های مناسب، بتوان از بروز بحران‌های جدی‌تر در منابع آبی کشور جلوگیری کرد. آینده منابع آبی کشور به تصمیمات مدیریتی و همکاری تمام بخش‌ها وابسته است و تنها از طریق یک رویکرد جامع و هماهنگ می‌توان بحران آب را کنترل کرد.